13 czerwca 2025 roku w Sali Plafonowej Pałacu Braunschweigow odbyła się słynna już konferencja, na której zaprezentowane zostało wyjątkowe znalezisko. Niewielkich rozmiarów kamienna figurka, mająca ponad 6 tysięcy lat, zainteresowała nie tylko kołobrzeżan. To swoiste odkrycie stulecia wzbudziło ogromne zainteresowanie w Polsce i na całym świecie. Dziesiątki artykułów w 15 językach spowodowały, że jest to obecnie eksponat, który rozsławił Kołobrzeg lepiej, niż niejedna kampania promocyjna. Linki do ponad 160 artykułów, które pojawiły się w internecie zlokalizowała Anetta Bolechowska, prowadząca w muzeum Bibliotekę oraz Gabinet Zbiorów Specjalnych. Artykuły, oprócz języka polskiego zostały opublikowane po angielsku, niemiecku, francusku, hiszpańsku, włosku, indonezyjsku, rosyjsku, grecku, turecku, portugalsku, chińsku, holendersku, rumuńsku, arabsku.
Jednocześnie, osoby zwiedzające Muzeum Oręża Polskiego regularnie pytały, kiedy i gdzie będzie można zobaczyć Wenus z Kołobrzegu, bo tak nazwane zostało to odkrycie. Początkowo, planowaliśmy pokazać ją po zakończeniu zmian w Muzeum Miasta Kołobrzeg. Jednak sława figurki zaskoczyła nas samych. Zapadła decyzja o stworzeniu wystawy czasowej, aby zarówno kołobrzeżanie, jak i licznie odwiedzający nasz kurort turyści mogli zobaczyć ten wyjątkowy eksponat i osobiście dotknąć tak odległej historii.
Osoby wchodzące w skład zespołu badającego figurkę, czyli Grzegorz Szczurek oraz Marcin Krzepkowski, zasugerowali nam, że Wenus z Kołobrzegu jest jakością samą w sobie i nic nie może się z nią równać. Nie potrzebuje więc żadnego tła, wręcz przeciwnie, potrzebuje ciszy i spokoju, aby najlepiej wybrzmiała jej moc. Idę zorganizowania takiej wystawy czasowej poparł również Krzysztof Kowalski, kierownik działu archeologii z Muzeum Narodowego w Szczecinie. Dlatego też wystawa została zorganizowana w osobnym, ciemnym pomieszczeniu, do którego mogą wchodzić jedynie niewielkie grupy zwiedzających. W centralnym miejscu w gablocie, na obrotowej podstawie, znajduje się figurka Wenus z Kołobrzegu, na którą pada tylko punktowe światło. W sali słychać wyłącznie kojący dźwięk morskich fal.
Realizacji koncepcji wystawy podjął się zespół muzealny w składzie: Robert Dziemba, Marcin Nater, Emil Górski, Karol Misztela i inni. Podziękowania należą się również wszystkim osobom, które brały udział w tworzeniu tej wystawy: Robertowi Gauerowi, Wiesławowi Pawlikowi, Agnieszce Kasperowicz i innym.
Odkrycie stulecia
W grudniu 2022 roku w dzielnicy Kołobrzegu - Podczele, została odkryta nietypowa kamienna figurka, która następnie trafiła w ręce śp. Waldemara Sadowskiego, członka Grupy Eksploracyjno-Poszukiwawczej Parsęta działającej przy Towarzystwie Przyjaciół Muzeum Oręża Polskiego w Kołobrzegu. W świetle uzyskanych informacji miejsce odkrycia należy przyjąć za wiarygodne. Prezes grupy, Jan Orliński, pokazał w 2023 roku zabytek archeologowi Marcinowi Krzepkowskiemu z Fundacji Relicta, który potwierdził wyjątkowość znaleziska. O fakcie odnalezienia kamiennej figurki zostały niezwłocznie powiadomione właściwe służby konserwatorskie oraz dyrektor Muzeum Oręża Polskiego w Kołobrzegu.
Następnie eksponat trafił w ręce zespołu naukowców, którzy podjęli się jego przebadania. Ustalono również, że docelowo zabytek trafi do Muzeum Oręża Polskiego w Kołobrzegu. Obecnie w Muzeum Miasta Kołobrzeg (oddział MOP), są szykowane zmiany wystawy stałej mające na celu zaprezentowanie na niej zabytków związanych z pradziejami ziemi kołobrzeskiej. Wenus z Kołobrzegu, bo tak zostało nazwane odkrycie, będzie jednym z najstarszych zabytków na ekspozycji, a jednocześnie wyjątkowym w skali Europy Środkowo-Wschodniej znaleziskiem z obszaru Pomorza Zachodniego.
Niewielkich rozmiarów kamienna figurka pochodzi prawdopodobnie z okresu neolitu i ma ponad 6000 lat. Może być dziełem pierwszych rolników, którzy osiedlali się na żyznych ziemiach Pomorza Zachodniego, w tym przypadku w okolicach rzeki Parsęty. Na obecnym etapie badań nie można wykluczyć jednak jej jeszcze starszego datowania.
Kamienna figurka przedstawia stylizowaną postać kobiety, wykonaną z wapienia o beżowej barwie, z widocznymi w strukturze fragmentami muszli małżów, ślimaków oraz rurek wieloszczetów (serpul). Ma około 12 cm wysokości i została wykonana w sposób uproszczony, z naciskiem na ukazanie cech płciowych. Sylwetka jest dość masywna, o zniekształconych proporcjach. Kończyny górne są jedynie zarysowane, dolne – nieco rozstawione, lecz opracowane niezbyt szczegółowo. Twarz pozbawiona jest rysów – brak oczu, nosa, ust i uszu. Piersi zostały zakryte przez ugięte w łokciach ręce. Jednocześnie głowa oraz górna część tułowia są nieproporcjonalnie duże w stosunku do krótkich nóg. Na tylnej części widoczne są ślady formowania w okolicy nóg, prawdopodobnie powstałe w wyniku uderzania twardym narzędziem.
Na powierzchni figurki czytelne są wgłębienia wynikające z charakteru surowca, z którego została wykonana – stanowiące ślad obecności muszli małżów. Na wypukłych partiach ciała widać delikatne ślady wygładzenia, szczególnie w okolicach piersi i bioder, co może sugerować użytkowanie figurki (np. przechowywanie w opakowaniu wykonanym z materiału organicznego – np. skóry?). Tył postaci jest stosunkowo płaski, co może świadczyć o tym, że figurka była ustawiana pionowo lub przymocowywana do jakiegoś podłoża.
Schematyczne figurki antropomorficzne są powszechnie spotykane na stanowiskach neolitycznych z VI i V tysiąclecia p.n.e. na rozległych terenach położonych na południe i południowy wschód od Karpat. Podobne figurki odkrywane są na obszarze Anatolii oraz południowej Europy. Wenus z Kołobrzegu stanowi natomiast unikatowe znalezisko z obszaru Polski, gdzie na razie nie odnajdujemy analogii. Neolityczne figurki Wenus wykonywano z gliny, znacznie rzadziej z surowca kamiennego, takiego jak piaskowiec, marmur czy wapień. Tradycyjnie uważa się je za symboliczne przedstawienie kobiecości i płodności. Mogły być one używane w rytuałach lub ceremoniach, mających na celu celebrowanie płodności, zapewnienie przetrwania i dobrobytu lokalnej społeczności. Stylizowana forma kołobrzeskiej Wenus zdradza wysoki kunszt artystyczny i pomimo prostoty formy wyróżnia się wyjątkowymi walorami estetycznymi.
Zadania interdyscyplinarnego przebadania Wenus z Kołobrzegu, podjął się zespół badawczy reprezentujący różne dziedziny i instytucje: mgr Marcin Krzepkowski (Fundacja Relicta), dr Grzegorz Szczurek (Uniwersytet Kaliski im. Prezydenta Stanisława Wojciechowskiego), dr hab. prof. UAM Iwona Sobkowiak-Tabaka (Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu), dr hab. prof. PAN Barbara Studencka (Muzeum Ziemi PAN w Warszawie), dr Aldona Kurzawska (Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu), dr Agata Hałuszko (Uniwersytet Marii Curie-Skłodowskiej w Lublinie, Fundacja Archeolodzy.org), mgr Maksym Mackiewicz (Fundacja Archeolodzy org.)
Tekst opracowano na podstawie materiałów zespołu w składzie: dr Grzegorz Szczurek, dr hab. prof. UAM Iwona Sobkowiak - Tabaka, mgr Marcin Krzepkowski.
